Η 28η Οκτωβριου εκτος απο το ΟΧΙ και τον Ελληνοιταλικο πολεμο, εχει καθιερωθει πια να ειναι ημερα μνημης και για την Ναζιστικη κατοχη και την Εθνικη Αντισταση. Μια σημαντικοτατη ομως πτυχη της κατοχικης ιστοριας που συνηθως περναει στα ψιλα ειναι η μοιρα των Ελληνων Εβραιων και το Ολοκαυτωμα στην Ελλαδα.
Εβραικες κοινοτητες υπηρχαν στην Ελλαδα απο τα Ελληνιστικα ακομα χρονια. Αποτελεσαν αλλωστε τη μαγια του Χριστιανισμου στην Ελλαδα, στα πρωτα ταξιδια του αποστολου Παυλου και επεζησαν ακμαιες μεχρι το Ολοκαυτωμα. Οι Ελληνες αυτοι Εβραιοι, οι Ρωμανιωτες, ανεπτυξαν μια διαλεκτο των Ελληνικων με Εβραικα στοιχεια και Εβραικο αλφαβητο γνωστη σαν Γεβανικα και οι ελαχιστοι Ρωμανιωτες που εχουν μεινει στην Ελλαδα σημερα, αποτελουν την αρχαιοτερη Ευρωπαικη Εβραικη κοινοτητα.
Περα απο τους Ρωμανιωτες, η πλειοψηφια των Ελληνων Εβραιων ηταν και ειναι Σεφαρδιτες Εβραιοι. Οταν το 1492 οι Ισπανοι μοναρχες εδιωξαν μαζικα τους Εβραιους απο την Ισπανια, ο Σουλτανος Βαγιαζητ ο Β’ τους επετρεψε να εγκατασταθουν στην Οθωμανικη Αυτοκρατορια. Η πλειοψηφια των Σεφαρδιτων εγκατασταθηκε στη Θεσσαλονικη, η οποια σταδιακα εγινε η πολη με τον μεγαλυτερο πληθυσμο Σεφαρδιτων στον κοσμο, στην οποια μαλιστα οι Εβραιοι ηταν πλειοψηφια. Στη γλωσσα των Σεφαρδιτων, τα Λαντινο, η Θεσσαλονικη εφτασε να ονομαζεται “La Madre de Israel”, η “Μανα του Ισραηλ”. Ακομα και σημερα οι περισσοτεροι εναπομειναντες Ελληνες Εβραιοι ειναι Σεφαρδιτες.
Στην Ελλαδα, συμφωνα με τον ιστορικο Γκλενυ, οι Εβραιοι δεν αντιμετωπισαν ποτε κατι τοσο ερεβωδες σαν τον Βορειοευρωπαικο αντισημητισμο. Υπηρχαν βεβαια κατα καιρους εντασεις, αλλα θα μπορουσαμε να πουμε οτι αυτες εντασσονταν στον γενικοτερο εθνικιστικο αναβρασμο των Βαλκανιων. Ηταν αρα τελειως απροετοιμαστοι ακομα και να διανοηθουν την πιθανοτητα να απελαθουν σε Στρατοπεδα Εξοντωσης.
Με την εκρηξη του Ελληνοιταλικου πολεμου, οι Ελληνες Εβραιοι, σαν αναποσπαστο κομματι της Ελληνικης κοινωνιας, συμμετειχαν στην αντιφασιστικο αγωνα. Ο Χαλκιδιωτης Εβραιος και Εθνικος Ηρωας, συνταγματαρχης Μαρδοχαίος Φριζής ηταν ο πρωτος ανωτερος αξιωματικος που σκοτωθηκε στο Αλβανικο Μετωπο: επεσε ηρωικα στις 5/12/1940, βορειοανατολικα της Πρεμετης, πολεμωντας εναντιον της μεραρχιας “Τζουλια”. Χαρακτηριστικο κατα τη γνωμη μου ειναι οτι σύμφωνα με αφήγηση του εγγονού του, επίσης Μαρδοχαίου Φριζή, ο Ορθοδοξος παπάς του στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια εβραϊκή προσευχή: «Άκουσε Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας».
Με την ολοκληρωση της καταληψης της Ελλαδας απο τους Ναζι, η χωρα χωριστηκε στις τρεις ζωνες κατοχης. Η Θεσσαλονικη, οπου ζουσαν και οι περισσοτεροι Εβραιοι, περασε εξαρχης σε Γερμανικο ελεγχο, ενω μετα το 1943 και την συνθηκολογηση της Ιταλιας, ολοκληρη η Ελλαδα. Το τι ακολουθησε περιεχει τοσο λαμπροτατες στιγμες της Ελληνικης ιστοριας, οσο και καποιες απο τις σκοτεινοτερες. Η Ελλαδα εχασε τουλαχιστον το 80% των Εβραιων της, ενα απο τα υψηλοτερα ποσοστα στην Ευρωπη, ενω οι το πολυ 10,000 που επεζησαν, το οφειλουν στις προσπαθειες της Αντιστασης και τη σθεναρη σταση της Εκκλησιας της Ελλαδας αλλα και σε απλους Ελληνες πολιτες που εδωσαν καταφυγιο στους Εβραιους γειτονες τους.
Τη χειροτερη μοιρα φυσικα ειχαν οι Εβραιοι της Θεσσαλονικης που βρεθηκαν εξαρχης κατω απο Ναζιστικη διοικηση. Ηδη απο το καλοκαιρι του 1942 ολοι οι Εβραιοι αναγκαστηκαν να μετακομισουν σε Γκετο στη Δυτικη Θεσσαλονικη, να φορουν το κιτρινο αστερι του Δαβιδ, η κοινοτητα αναγκαστηκε να πληρωσει τεραστια ποσα για “προστασια”, ενω ολοι οι ενηλικες ανδρες επιστρατευτηκαν σε ταγματα εργασιας οπου υποκειναν σε ξυλοδαρμους και εξευτελισμους απο τους Ναζι. Στις 15/3/1943 οι Ναζι αρχισαν να στελνουν καθε τρεις μερες καραβιες απο 2,000 ανθρωπους τη φορα στο Αουσβιτς. Μεχρι την απελευθερωση, η Θεσσαλονικη θα εχανε το 94% των Εβραιων της.
Οι Εβραιοι της Θεσσαλονικης ηταν ευκολα θυματα για τη Ναζιστικη κρεατομηχανη: η πολη ειχε μεγαλη πυκνοτητα Εβραιων που μιλουσαν Λαντινο και ηταν ευκολο να αποκαλυφθουν. Ταυτοχρονα, μη εχοντας εμπειριες σημαντικου αντισημητισμου, ηταν ευκολο να ξεγελαστουν απο τους Ναζι οτι θα τους εστελναν απλα να δουλεψουν στην Πολωνια. Μεχρι και ο αρχιραββινος Σβι Κορετζ ξεγελαστηκε οτι ο καλυτερος τροπος να προστατεψει το ποιμνιο του ηταν να βοηθησει τους Ναζι να τους βρουν ευκολοτερα.
Πολλοι Χριστιανοι Ελληνες ειτε βοηθησαν ειτε επωφεληθηκαν απο την καταστροφη των Εβραιων της Θεσσαλονικης. Πολλοι γραφτηκαν σε λιστες για να παρουν την ακινητη περιουσια της εξανδραποδισμενης Εβραικης κοινοτητας (με πρωτους τους τοπικους ταγματασφαλιτες), ενω η Απογευματινη ειχε κυκλοφορησει με πρωτοσελιδο αιτημα “Να φυγουν”. Τα μελη της “Εθνικης Ένωσης Ελλαδος“, της περιβοητης “Τρια Εψιλον”, γνωστοι και σαν “Χαλυβδοκρανοι”, συνεργαστηκαν με τους Ναζι στην ανακαλυψη Εβραιων.
Στην υπολοιπη Ελλαδα, η μοιρα των Εβραιων σφραγιστηκε απο την συνθηκολογηση της Ιταλιας το 1943, οταν οι Ναζι κατελαβαν και την υπολοιπη επικρατεια. Στα Ιωαννινα (με την μεγαλυτερη Ρωμανιωτικη κοινοτητα στην Ελλαδα) οι Ρωμανιωτες εξανδραποδιστηκαν την ημερα της Εθνικης Εορτης, 25 Μαρτιου του 1944. Την ιδια μερα και στην Καστορια. Στη Ροδο, τον Ιουλιο του 1944 τρεις μηνες πριν την απελευθερωση, ολοκληρη η Εβραικη κοινοτητα απελαθηκε στο Αουσβιτς. Οι μονοι που γλυτωσαν την απελαση ηταν περιπου 50 Εβραιοι με Τουρκικη υπηκοοτητα, οι οποιοι βρηκαν καταφυγιο απο τον Τουρκο Προξενο, Selâhattin Ülkümen, ο οποιος πλεον τιμαται απο το Ισραηλ σαν ενας απο τους “Δικαιους αναμεσα στα Εθνη” στο μνημειο Yad Vashem.
Στις 10 Ιουνιου του 1944, απο τους 2,000 Εβραιους της Κερκυρας, 1,800 απελαθηκαν. Οι υπολοιποι βρηκαν καταφυγιο απο τους γειτονες τους. Ο συνεργατης των Ναζι δημαρχος Κολλας, και πρν τις απελασεις βοηθουσε στην εφαρμογη αντισημητικων νομων απο τους Ναζι. Την προηγουμενη των απελασεων, στις 9 Ιουνιου, ειχε βγαλει ανακοινωση προς τους “Κερκυραιους Πατριωτας” πως οι Εβραιοι ειχαν συλληφθει και η οικονομια του νησιου θα επεστρεφε στα χερια των “δικαιωματικων” κατοχων της.
Στο Βολο, ο δραστηριος ραββινος Πεσσαχ, συνεργαστηκε με τον Μητροπολιτη Ιωακειμ και το ΕΑΜ για τη σωτηρια των Βολιωτων Εβραιων. Τελικα μονο 134 Εβραιοι απελαθηκαν. Ο Μητροπολιτης Ιωακειμ, συγκαταλεγεται στους “Δικαιους αναμεσα στα Εθνη”. Στη Ζακυνθο, ολοκληρη η μικρη Εβραικη κοινοτητα γλυτωσε στο ακεραιο το Ολοκαυτωμα χαρη στην ηρωικη σταση του Μητροπολιτη Χρυσοστομου και του δημαρχου Καρρερ, και οι δυο “Δικαιοι αναμεσα στα Εθνη” και τα επτανησιακα αντιθετα του προδοτη Κολλα. Οι Ναζι διεταξαν τον δημαρχο να τους παραδωσει μια λιστα με τα ονοματα ολων των Εβραιων του νησιου. Την λιστα την παρεδωσε στους Ναζι ο Μητροπολιτης Χρυστοστομος λεγοντας “Να οι Εβραιοι σας” και περιειχε δυο ονοματα: του δημαρχου και του μητροπολιτη. Οταν το 1953 η Ζακυνθος χτυπηθηκε απο καταστροφικο σεισμο, η πρωτη ανθρωπιστικη βοηθεια εφτασε στο νησι απο το Ισραηλ με ενα γραμμα που εγραφε: “Οι Εβραιοι της Ζακυνθου δεν ξεχασαν ποτε τον Δημαρχο και τον αγαπημενο τους Μητροπολιτη, και τι εκαναν για εμας”.
Στην Αθηνα, ο ραββινος Μπαρζελαι ειχε στενες επαφες τοσο με τις δημοτικες αρχες, οσο και με το ΕΑΜ. Αυτες οι επαφες σε συνδυασμο με την υποστηριξη του Αρχιεπισκοπου Δαμασκηνου συνετελεσαν στο να σωθουν τα δυο τριτα των Εβραιων στην Αθηνα. Μετα τις πρωτες απελασεις Εβραιων απο τη Θεσσαλονικη το 1943, ο Δαμασκηνος εστειλε ενα επισημο γραμμα διαμαρτυριας στους Ναζι. Το γραμμα αυτο συνταχτηκε απο τον Αγγελο Σικελιανο, υπογραφτηκε απο μεγαλο κομματι της Αθηναικης διανοησης και αποτελει μοναδικο ντοκουμεντο σε ολοκληρη την κατεχομενη Ευρωπη επισημης διαμαρτυριας για το Ολοκαυτωμα, σε αντιθεση με πολλους καθολικους ή προτεσταντες θρησκευτικους ηγετες οι οποιοι ειτε το στηριξαν ειτε δεν εκαναν τιποτα για να το σταματησουν.
“O υπανθρωπος”, κατοχικη αφισα.Οταν ο στρατηγος Στροπ, γενικος Επικεφαλης των SS στην Ελλαδα πηρε το γραμμα, απειλησε τον Αρχιεπισκοπο Δαμασκηνο με τουφεκισμο. Η απαντηση του Δαμασκηνου σε αυτην την απειλη ηταν ισαξια ενος “μολων λαβε”: “Οι Ιεράρχες της Ελλάδος, στρατηγέ Στροπ, δεν τουφεκίζονται, απαγχονίζονται. Σας παρακαλώ να σεβασθήτε αυτήν την παράδοσιν”. Ο Στροπ δεν τολμησε να πραγματοποιησει την απειλη του, αλλα οι απελασεις συνεχιστηκαν. Ο Δαμασκηνος σε συνεργασια με στον αρχηγο της αστυνομιας, Αγγελο Εβερτ (γνωστο απο τον ρολο του αργοτερα στα Δεκεμβριανα) εδωσε εντολη να εκδιδονται απο τις ενοριες πλαστα πιστοποιητικα βαφτισης για καθε Εβραιο, ενω η αστυνομια εξεδιδε πλαστες ταυτοτητες. Δυστυχως, οπως και αλλου, η 25η Μαρτιου του 1944 ηταν η σημαδιακη μερα που οι Ναζι συνελαβαν περιπου 1,700 Εβραιους για απελαση στο Αουσβιτς. Ο Δαμασκηνος, ο Εβερτ και ο δημαρχος Πειραια (του οποιου δεν μπορεσα να ανακαλυψω το ονομα) συμπεριλαμβανονται στους “Δικαιους αναμεσα στα Εθνη”.
Η αλλη οψη στην Αθηνα ηταν η ΕΣΠΟ, η “Εθνικο-Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις” που συνεργαστηκε με τους Ναζι. Μελη της ΕΣΠO βοηθουσαν τους Γερμανους εναντιον των κομμουνιστων και των εβραιων, ενω μελη της νεολαιας της “διακριθηκαν” στην επιθεση εναντιον της κυριοτερης αθηναικης Εβραικης συναγωγης στην οδο Μελιδονη. Οταν το ΕΑΜ ανατιναξε τα γραφεια της ΕΣΠΟ σκοτωνοντας και τον φυρερισκο της Σπυρο Στεροδημα, η Γκεσταπο ξεσπασε με αντιποινα στην Εβραικη κοινοτητα. (Σημειωση: Το προηγουμενο δεν ειναι ακριβες. Τα γραφεια της ΕΣΠΟ τα ανατιναξε η ΠΕΑΝ. Ευχαριστω τον κο Θεοδωρακακο για την διορθωση.)
Σημερα, περιπου 5,500 Εβραιοι εχουν απομεινει στην Ελλαδα. Απο οσους δεν χαθηκαν στο Ολοκαυτωμα, πολλοι μεταναστευσαν στο Ισραηλ ή τις ΗΠΑ. Οι περισσοτεροι πλεον ζουν στην Αθηνα με μικρες κοινοτητες να εχουν απομεινει σε μερη που αλλοτε ειχαν μεγαλη Εβραικη παρουσια. Στα Γιαννενα, απο την μακραιωνη Ρωμανιωτικη κοινοτητα, 50 γεροντες εχουν απομεινει γυρω απο την παλια συναγωγη, την Kehila Kedosha Yashan.
Το Ολοκαυτωμα στερησε την Ελλαδα απο ενα τεραστιο κομματι της κληρονομιας της: τους Εβραιους της. Μετα την Μικρασιατικη Καταστροφη και την απωλεια του Μικρασιατικου Ελληνισμου, ισως η απωλεια των Ελληνων Εβραιων να αποτελει τη δευτερη μεγαλυτερη τραγωδια του Ελληνισμου στον 20ο αιώνα. Απο το 2003, με αποφαση του Υπουργειου Εσωτερικων, η 27η Ιανουαριου ειναι Ημερα Μνημης του Ολοκαυτωματος. Οι ιδεολογικοι επιγονοι της ΕΕΕ και της ΕΣΠΟ, δρουν ελευθεροι, βεβηλωνοντας εβραικα νεκροταφεια, μαχαιρωνοντας και διοργανωνοντας γιορτες μισους μια μερα πριν την επετειο της 28ης Οκτωβριου…
Πηγες
Black Cat ★ Red Cat 
Leave a comment